شب یلدا (شب چله) | جشن ایرانی بلندترین شب سال

شب یلدا (شب چله) یکی از رسوم ایرانی بوده که در آن افراد طولانی ترین شب سال را جشن می گیرند.

یلدا یک جشن زمستانی است که در شب شروع زمستان در نیم کره شمالی اتفاق می افتد. در تقویم میلادی، این مراسم با شب 20/21 دسامبر همزمان است. اما در تقویم رسمی ایران، در شب بین آخرین روز ماه نهم (آذر) و اولین روز ماه دهم (دی) قرار دارد.

شب یلدا به چه معناست؟

همزمان با آماده شدن مسیحیان در سرتاسر دنیا برای کریسمس، شرایط برای ایرانیان کمی متفاوت است. اگرچه در ایران نیز افراد پیرو آیین مسیح زندگی می کنند، اما بیشتر آن ها در حال آمادگی برای یکی از مهمترین شب های سال، یعنی شب یلدا یا شب چله هستند.

این آیین باستانی ایرانی ریشه در دوره ای دارد که بیشتر مردم در امپراطوری پارس پیرو آیین زرتشت بوده اند. آن ها اعتقاد داشته اند که نیروی های اهریمنی بر طولانی ترین شب سال احاطه دارند و روز بعد، متعلق به خدای دانایی، اهورا مزدا است.

مراسم شب یلدا به چه شکل است؟

در گذشته، به مردم توصیه می شد که بیشتر شب را بیدار بمانند، برای راحت تر شدن خیالشان در صورت وقوع اتفاق نامناسب. سپس افراد در خلوت آرام دوستان و اعضای خانواده گرد هم آمده و باقی مانده میوه های تابستانی را با یکدیگر سهیم می شدند، و راه هایی را برای گذراندن این شب طولانی در کنار یکدیگر پیدا می کردند.

امروزه، یلدا قرصتی است که نزدیکان درکنار بکدیگر جمع شده و تا نیمه های شب و پس از آن، به خواندن شعر (مخصوصا حافظ) مشغول می شوند. افراد آجییل و میوه می خورند، مخصوصا انار و هندوانه در این شب بسیار رایج است. در نوشته های قدیمی اشاره شده که رنگ قرمر موجود در این میوه ها، نماد رنگ های سرخ طلوع آفتاب و تلالو زندگی است که شگفتی میترا را به یاد می آورد.

در این شب، افراد سالخورده فامیل با تعریف داستان و نقل قول های مختلف پس از شام، افراد را سرگرم می کنند. یکی از دیگر از سرگرمی های محبوب این شب، فال حافظ یوده که در واقع یک نوع فال بینی با استفاده از دیوان حافظ است. برخی معتفدند که هیچ کس نباید بیش تر از سه بار فال بگیرد، چرا که با این کار روح حافظ ناراحت خواهد شد.

یلدا یعنی یادمان باشد که زندگی آنقدر کوتاه است که یک دقیقه بیشتر با هم بودن را باید جشن گرفت.

بصورت کلی فعالیت های رایج در این جشن عبارت است از بیدار ماندن تا نیمه های شب، صحبت کردن با یکدیگر،خوردن و نوشیدن، خواندن شعر برای دیگران با صدای بلند، تعریف کردن داستان و لطیفه، و برای برخی رقصیدن.

قبل از احتراع و فراگیر شدن الکتریسیته، تزئین و روشنایی خانه و حیاط نیز از مراسم این شب به شمار می آمد، اما امروزه تعداد کمی آن را انجام می دهند. یکی دیگر از رسم های مربوطه، دادن میوه های خشک و آجیل پیچیده شده در پارچه توری و بسته شده با ربان به عزیزان است (مشابه با هدیه های داده شده در مراسم عروسی در فرهنگ های غربی). قبل از ممنوع شدن نوشیدنی های الکلی در ایران، مصرف این نوع نوشیدنی نیز در برخی مناطق رایج بوده است.

یکی از رسم های به جا مانده از دوران قدیم در بخش های شرقی ایران (استان خراسان) آماده سازی و مصرف "کف"، یک نوع شیرینی به همراه مقدار زیادی کف و حباب، است. از دیگر موارد باقی مانده، سنت های مربوط به زوج های جوان است.

در این شب مرد ها ترکیبی از 7 میوه را به هماره هدایای مختلف برای همسر خود می فرستند. در بعضی شهرها، خانوده دختر نیز برای تشکر و قدردانی، هدایایی را برای مرد ارسال می کنند.

شب یلدا یکی از محدود آئین های قدیمی به جا مانده از ایران باستان است که توسط مردم ایران و کشورهای دیگری از جمله افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، کردستان عراق، و برخی قسمت های ترکیه جشن گرفته می شود.